Трэцяя чэмпіёнка Беларусі па шахматах – Гарб!
У 2009 г., калі апісваў
перамогі мінчанкі Дунер (1-ы чэмпіянат БССР, 1928 г.) і бабруйчанкі Мееровіч
(2-гі чэмпіянат, 1932 г. http://bychess.com/news/drugaja-chjemp%D1%96enka-belarus%D1%96-%E2%80%93-meerov%D1%96ch
), «недаацаніў» я тутэйшых герадотаў: думаў, яны толькі на адзін чэмпіянат
рэспублікі забыліся… Аказваецца, і першынство 1934 г. прапушчана ў іхніх
летапісах, і дарэмна я напісаў у № 19 «Альбино плюс», што ніхто з удзельніц
чэмпіянату 1928 г. «пазней не
дабіўся значных вынікаў у гульні». Прынамсі адна дабілася, выйграўшы «золата».
У 1933 г.
паралельна з мужчынскім не праводзіўся чэмпіянат БССР па шахматах сярод жанчын:
у кожным разе, ні ў «Звяздзе», ні ў «Чырвонай змене», ні ў «Шахматах в СССР»
пра яго няма ніякіх звестак. А вось у прэсе 1934 г. згадак пра жаночыя турніры «імя газеты “Звязда”»
(і шахматны, і шашачны) зусім не мала. Між іншага заўважу, што варта было б
і Беларускай федэрацыі шашак паправіць свае спісы: чэмпіёнкай-1934 па шашках
стала бабруйчанка Баскіна (гл.: «Звязда», 08.08.1934).
У «Звяздзе»
01.08.1934 была надрукавана «Праграма спаборніцтваў», згодна з якой «жаночы шахматны чэмпіянат» павінен быў
уключаць «10-12 ўдзельніц». Але
высветлілася, што змагацца гатовыя 6 дам: Брын і Гарб (Віцебск), Ільіна
(Гомель), Інтарэсава (Магілёў), Каган (Бабруйск) і Нікалаенкава (Менск).
Асноўная барацьба ішла паміж Гарб (удзельніцай першых двух чэмпіянатаў), Каган
і Нікалаенкавай. Партыі шахматыстак не заўсёды вырашаліся ў дэбюце – часам і
адкладваліся. Мінская газета «Рабочий», 04.08.1934: «У жаночым шахматным першынстве лепшыя шансы на першае месца ў мінчанкі
НІКАЛАЕНКАВАЙ, якая мае ў адкладзеных партыях па некалькі лішніх фігур».
Да фінішу Гарб і
Нікалаенкава прыйшлі з аднолькавай колькасцю ачкоў. Віцяблянка, як можна
даведацца з нататкі А. Касперскага ў «Шахматах в СССР» № 9, 1934, выйграла
матч за 1-е месца (цікава, што ў маскоўскім часопісе прозвішчы абедзвюх
пераможніц сказіліся: «Горб» і «Николавкова»). «Чырвоная змена»
10.08.1934 падала прозвішчы шахматыстак без памылак, удакладніўшы, што Гарб
выйграла «рашучы матч» з лікам 2:0,
затое перамогу ў шашачным першынстве чамусьці прыпісала Плоткінай, зямлячцы
Баскінай. Паводле версіі «Звязды», Плоткіна заняла
толькі 4-е месца, пасля Белкінай і Гімельштэйн.
Дзіўна, але ні
газета «Віцебскі пролетарый», ні бабруйскі «Комуніст» у 1934 г. не далі
інфармацыі пра перамогі сваіх зямлячак, на інтэрв’ю ж з чэмпіёнкамі і
спадзявацца не выпадала. Тады цанілася «грамадская актыўнасць» (напрыклад,
сумяшчэнне шахмат-шашак з камсамольскай работай), а што жанчыны выйгралі
чэмпіянаты рэспублікі – ну і хай сабе, чаго з імі малімоніцца…
Віцэ-чэмпіёнку
Нікалаенкаву звалі Таіса, і ў тым жа 1934-м яна стала жонкай віцэ-чэмпіёна БССР
Гаўрылы Верасава. Пра Гарб вядома, што ў 1932 г. яна, як бронзавая прызёрка
першынства БССР, атрымала трэцюю ўсесаюзную катэгорыю. Пасля перамогі 1934 г.
яна паехала ў Маскву на жаночае першынство СССР, дзе выступіла не дужа ўдала: у
паўфінале заняла перадапошняе месца (але выйграла ў вопытнай ленінградкі М. Гірвідз).
Нават імя Гарб пакуль не ведаю. Калі хтосьці можа праясніць лёс чэмпіёнкі, напішыце...
Для гісторыі няблага было б знайсці і табліцу III чэмпіянату
БССР сярод жанчын, не кажучы пра партыі.
Першы ў БССР жаночы шахматны турнір і яго пераможніца
У зборніку «Шахматисты Белоруссии» (Мінск, 1972, с. 7)
пра 1928-ы год гаворыцца: «Впервые в республике в Климовичах состоялся женский
турнир». Тое самае А. Ройзман напісаў
у мінскім часопісе «Шахматы»
№ 3, 2005 (с. 33). Але насамрэч першы турнір адбыўся больш чым на год
раней.
Ужо ў № 11, 1927 «Шахматного листка» чытаем: «Климовичи (БССР). Центром шахматной жизни
является партпрофклуб, который провёл чемпионат при
15 участниках (в том числе 3 женщины). На первом месте вышли т.т. Давыдов, Юргелевич, Числов». У той час
сабраць разам трох шахматыстак было няпроста і ў
Мінску, не тое што ў магілёўскай правінцыі… Але яшчэ
раней (у № 4, 1927) у часопісе між іншым гаварылася: «В
Климовичах прошёл первый женский турнир при участии 8-ми женщин». У № 14,
1927 з’явілася іншая вестка з Клімавіч: «…Был проведен также женский чемпионат,
закончившийся победой Зелькиной».
Я думаў, што
ідзецца пра два розныя турніры… Але іркуцкі журналіст Раміль Мухаметзянаў
прыслаў копію заметкі з іншага часопіса, «Шахматы и шашки в рабочем клубе» №
13, 1927. З гэтага часопіса ясна, што першы жаночы турнір адбыўся нават не ў
пачатку 1927 г., а ў канцы 1926-га: «В
конце прошлого года проведен (при пяти участниках) первый в Белоруссии женский
шахматный турнир. Первое место завоевала Зелькина (+7 из 8), второе – М. И. Бахрах (+6)». Падобна, турнір быў усё-такі адзін, ён жа і
чэмпіянат горада. У часопісе апублікавана фота Зелькінай – праўда, яно малое і
не дужа выразнае.
Як ні дзіўна, у
1928 г. лідэрка клімавіцкіх шахматыстак не выступіла ў І жаночым чэмпіянаце
БССР (у адрозненне, напрыклад, ад чэмпіёнкі Віцебска Н. Сямеўскай). Ды след у
гісторыі пакінула. Пакуль не даказана адваротнае, яе варта лічыць пераможніцай
першага на нашых землях шахматнага турніру сярод жанчын.
Вольф Рубінчык, г. Мінск
Пашыраны варыянт матэрыялаў, надрукаваных у «Альбино плюс» (Лунінец), № 50, 2012